پرسش:

درباره روز قيامت و اوصاف و ويژگي‏هاي آن توضيح دهيد.

پاسخ:

قرآن كريم براي نشان دادن ويژگي‏هاي قيامت كه مسلماً آثار تربيتي فوق العاده‏اي دارد ا زنامهاي گوناگون استفاده مي‏كند تا ترسيم دقيقي در مجموع آيات از آن روز عظيم و حوادث فوق العاده و تكان دهنده آن كرده باشد البته نام در اينجا به معني اسم خاص نيست بلكه...

پرسش:

درباره روز قیامت و اوصاف و ویژگی‏های آن توضیح دهید.

پاسخ:

• قرآن کریم برای نشان دادن ویژگی‏های قیامت که مسلماً آثار تربیتی فوق العاده‏ای دارد ا زنامهای گوناگون استفاده می‏کند تا ترسیم دقیقی در مجموع آیات از آن روز عظیم و حوادث فوق العاده و تکان دهنده آن کرده باشد البته نام در اینجا به معنی اسم خاص نیست بلکه نامهای توصیفی را نیز شامل می‏شود یعنی عناوینی هستند که متکی بر اوصاف آن روز و ویژگی‏های آن زندگی است. در قرآن کریم حداقل از هفتاد نام قیامت اسم برده شده است که در واقع از هفتاد دریچه مختلف به روز قیامت نگاه می‏کند. اما از آنجا که تفصیل همه این نامها و اوصاف و ویژگیهای قیامت در این مختصر نمی‏گنجد ناچار به اجمال آنها و به آن ویژگیهای بارز و مهم اشاره می‏نمائیم:
• 1- آن روز روز قیام است، در قرآن کریم تعبیر قیامت که از ماده قیام است تکرار گردیده است آری آن روز روز قیام و بپا خاستن است: روز قیام حساب "آن روز که حساب بر پا می‏شود(1)، روز قیام ساعت (زمان) است "آن روز که ساعت بر پا می‏شود مجرمان نومید می‏گردند(2)".
• روز قیام مردم "آنروز که مردم در برابر رب العالمین قیام می‏کنند(3)"، روز قیام فرشتگان "آنروز فرشته بزرگ خدا رو ح و فرشتگان دیگر قیام می‏کنند(4)" و روز قیام گواهان "در آنروز که گواهان قیام می‏کنند(5)".
• 2- آن روز، روز حساب است، این وصف بخاطر آن است که تمام اعمال آدمی اعم از صغیر و کبیر جزئی و کلی، معنوی و مادی، جوارحی و جوانحی بدون استثناء در آن روز محاسبه قرار می‏گیرد، این وصف در پنج آیه از قرآن آمده است از جمله این آیه که می‏فرماید: روزی که حساب بر پا می‏شود(6)".
• 3- آن روز روز جزا است، این نام و وصف در سیزده آیه قرآن آمده است که از همه مشهورتر آیه 4 سوره حمد است که می‏فرماید: "او مالک روز جزاست".
• 4- آن روز، روز اجتماع است، تمام اولین و آخرین و همه جن وانس و حتی ملائکه مقربین در آنجا جمعند نه تنها خودشان که اعمال آنها نیز تماماً در آنجا جمع آوری شده است و آماده عرضه به دادگاه عدل الهی است قرآن کریم در این باره می‏فرماید: "به خاطر آورید که همه شما را در آن روز "اجتماع" جمع آوری می‏کنند(7)".
• 5- قیامت روز جدایی است، جدایی حق از باطل، جدایی صفوف مؤمنان و صالحان از کافران و مجرمان جدایی برادر از برادر و پدر و مادر از فرزند، جدایی سرنوشت خوبان و بدان، قرآن کریم می‏فرماید: "رو زجدایی، معیاد همگان است(8)".
• 6- قیامت روز خروج است، قرآن کریم می‏فرماید: "آن روز روزی است که همه اموات زنده شده (و از قبرها) خارج می‏شوند(9)". آری آن روز رو ز خارج شدن از مرگ به حیات و از عالم برزخ به عالم آخرت و از درون به برون و از پنهان به آشکار است.
• 7- قیامت روز بزرگ است، "وای بر کافران از مشاهده روز بزرگ(10)" توصیف آن روز به عظمت به خاطر امور مهمی است که در آن روز بزرگ واقع می‏شود.
• 8- قیامت روز حسرت و ندامت است، "آنها را از روز حسرت بترسان، روزی که همه چیز پایان می‏یابد و حکم نهایی صادر می‏شود و این در حالی است که آنها (هنوز) در غفلتند و ایمان نمی‏آورند(11)" روز قیامت راستی روز اندوه و ندامت و حسرت شدید است، نه تنها برای بدکاران بلکه حتی برای نیکو کاران زیرا وقتی پاداشها را می‏بینند تأسف می‏خورند چرا بیشتر و بهتر کار نیک انجام نداده‏اند.
• 9- قیامت روز تغابن است، در آنروز غابن از مغبون آشکار می‏گردد "روزی که همه شما را در آن روز اجتماع گرد آوری می‏کنند آن روز روز تغابن است(12)". آری در آن روز بدکاران از شکست و زیان خود و فریب و نیرنگ شیطان و از دست دادن سرمایه‏های عظیم با خبر می‏شوند و این است غبن حقیقی.
• 10- قیامت روز صدا زدن همدیگر و یاری خواستن است، "ای قوم من بر شما از روزی که مردم یکدیگر را صدا می‏زنند (و از هم یاری می‏خواهند اما صدایشان به جایی نمی‏رسد) بیمناکم(13)".
• 11- قیامت روز تلاقی و برخورد کردن است، "خداوند روح را بر فرمانش بر هر کس از بندگانش بخواهد القاء می‏کند تا انسانها را از روز تلاقی انذار کند(14)" در آن روز انواع تلاقی‏ها رخ می‏دهد، روزی است که بندگان پروردگارشان را ملاقات می‏کنند، روزی است که انسانها با فرشتگان حساب و پاداش و کیفر تلاقی دارند، روزی است که انسان با حساب اعمال و گفتارش در آن دادگاه عدل تلاقی دارد، روزی است که گذشتگان و آیندگان با هم تلاقی می‏کنند، روز تلاقی ظالم و مظلوم با همدیگر و...
• 12- قیامت روز سنگین است، "آنها (مجرمان) زندگی زودگذر دنیا را دوست دارند در حالی که پشت سر خود روز سخت و سنگینی را رها می‏کنند(15)" توصیف آنروز به ثقیل و سنگینی توصیفی است گسترده و پر معنی: سنگینی از نظر محاسبه‏ها، سنگینی از نظر مجازاتها، سنگینی از نظر رسوائیها و سنگینی از نظر شدائد محشر و سنگینی مسئولیتها و...
• 13- قیامت روز پر مشقتی است، "آن روز روز سختی است(16)" مسلماً آن روز برای کافران بسیار سخت و طاقت فرسا و مصیبت بار است به طوری که نیرومندترین آن‏ها را به زانو در می‏آورد و عاجر و ناتوان می‏سازد.
• 14- قیامت روز دردناکی است، نوح پیامبر خطاب به قوم بت پرستش می‏گوید: "من بر شما از عذاب روز دردناکی بیمناکم(17)" آن روز از جهات زیادی مایه درد و رنج است، از جهت رسوائیها ندامتها و پشیمانی‏های کشنده، دردناک به خاطر اینکه راه بازگشتی وجود ندارد و...
• 15- قیامت روز حق است، "آن روز، روز حق است(18)" بعضی از مفسران در تفسیر حقانیت آن روز به سه نکته اشاره کرده‏اند: 1- آن روز حق است و غیر از آن باطل، چرا که ایام دنیا باطلش بیش از حق است. 2- حق به معنای وجود ثابت است. 3- آن روز روزی است که شایسته عنوان "یوم" است چرا که در آن روز روشن، اسرار مخفی آشکار می‏گردد در حالیکه در دنیا احوال خلق - مکتوم و نامعلوم (همچون شب) است(19).
• 16- قیامت روزی است که چهره درهم کشیده و وحشتناک است، قرآن از زبان نیکان چنین نقل می‏کند "ما از پرودگارمان خائفیم از آن روز که عبوس و سخت است(20)". توصیف آن روز به "عبوس" کنایه زنده‏ای از وضع وحشتناک آن روز است، یعنی آنقدر حوادث آنروز سخت و ناراحت کننده است که نه تنها انسانها در آن روز عبوس‏اند بلکه گویی خود آن روز قیافه‏اش را سخت در هم کشیده و ناراحت است.
• 17- قیامت روز حیات عمومی بعد از مرگ است، "کسانی که علم و ایمان به آنان داده شده در قیامت به مجرمان می‏گویند: شما به اذن خدا تا روز بعث (در عالم برزخ) درنگ کردید، و هم اکنون روز بعث (برانگیخته شدن مردگان) است، ولی شما نمی‏دانستید(21)" انتخاب این تعبیر (بعث) برای قیامت به خاطر آغاز حرکت است که خداوند مردگان را از قبر بر می‏انگیزد، سپس آنها را به سوی محاکم قیامت برای حساب می‏فرستد.
• 18- قیامت روزی است که وضع آسمانها و زمین و کرات بهم می‏خورد و دگرگونی‏های شدیدی در جهان واقع می‏شود به آیاتی در این زمینه توجه فرمائید: "روزی که ما آسمانها را همچون طوماری در هم می‏پیچیم، سپس همانگونه که آفرینش را آغاز کردیم آن را باز می‏گردانیم، این وعده‏ای است که ما داده‏ایم و قطعاً آنرا انجام خواهیم داد(22). و در اشاره به انتقام الهی از ظالمان و مجرمان می‏فرماید: "آن در روزی واقع می‏شود که این زمین به زمین دیگر و آسمانها (به آسمان دیگر) مبدل می‏شوند(23)" کوهها از جا کنده و متحرک می‏شوند(24) آسمان همچون فلز گداخته می‏شود(25).
• 19- قیامت روزی بسیار طولانی است، "فرشتگان و روح به سوی او عروج می‏کنند در آن روز که مقدارش پنجاه هزار سال است(26)" در این که اعدادی که درباره قیامت است برای تعداد و شماره است یا برای تکثیر دو احتمال است، به هر حال پیامی که از این آیات به گوش می‏رسد این است که همه باید خود را برای چنان روز طولانی پر مخاطره‏ای آماده سازند.
• 20- از ویژگیهای قیامت این است که انسانها در آن روز مانند پروانه‏های پراکنده به هر سو حرکت می‏کنند(27) و در تعبیری دیگر آمده که گویی مردم همانند ملخهای پراکنده‏اند(28)" این تشبیه بخاطر کثرت مردم و اضطراب آنها و ناتوانی و سرگردانی آنان می‏باشد.
• 21- از ویژگی‏های قیامت این است که پرده‏ها و حجابها کنار می‏روند و اسرار نهان آشکار می‏شود. قرآن در این زمینه می‏فرماید: "آن روز روزی است که پرده‏ها و حجابها کنار می‏رود و همه انسانها با تمام اسرار درون و برونشان ظاهر می‏شوند(29)" و می‏فرماید: "آن روز روزی است که اسرار نهان آشکار می‏شود(30)".
• 22- از دیگر ویژگیهای قیامت این است که انسان تمام تلاشها و کوششهایی که انجام داده است به خاطر می‏آورد(31)، این یاد آوری یا به خاطر مشاهده نامه اعمال است، و یا تجسم و حضور خود اعمال و یا به خاطر گواهی اعضاء بدن و فرشتگان و یا بخاطر کنار رفتن حجابها از قلب و روح انسان و زدوده شدن عوامل غفلت است.
• 23- دیگر ویژگی قیامت این است که سرمایه‏های مهم دنیا یعنی مال و ثروت، فرزندان و دوستان به حال انسان سودی نمی‏بخشند بلکه تنها حلاّل مشکلات محشر ایمان و عمل صالح و قلب سلیم است. قرآن کریم در این باره می‏فرماید: "در آن روز که مال و فرزندان سودی نمی‏بخشد، مگر کسی که با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید(32)" و می‏فرماید: "...روزی فرا رسد که نه در آن خرید و فروش است و نه دوستی(33)".
• 24- دیگر ویژگی قیامت این است که هر کس در ان روز در دادگاه بزرگ الهی مسئول کارهای خویش است و خودش جریمه جرائمش را می‏پردازد قرآن کریم می‏فرماید: "و از روزی بترسید که کسی مجازات دیگری را نمی‏پذیرد(34)" و یا می‏فرماید: "(به یاد آورید) روزی را که هر کس (در فکر خویشتن است و تنها) به دفاع از خود می‏پردازد(35)".
• 25- ویژگی دیگر قیامت این است که عذابش گسترده و فراگیر است، قرآن ضمن توصیف ابرار و نیکان می‏فرماید: "آنها از روزی می‏ترسند که عذابش گسترده و فراگیر است(36)". گستردگی آن به حدی است که تمام زمین و آسمان را پر می‏کند حتی فرشتگان در وحشت فرو می‏روند.
• 26- از ویژگیهای قیامت این است که زبانها از کار می‏افتند و دیگر اعضاء به سخن گفتن می‏آیند "امروز بردها نشان مهر می‏نهیم، و دستهایشان با ما سخن می‏گویند و پاهایشان کارهایی را که انجام می‏دادند شهادت می‏دهند(37)".
• 27- ویژگی دیگر قیامت این است که عذر خواهی و پوزش سودی ندارد و مورد قبول واقع نمی‏شود، قرآن کریم می‏فرماید: "روز یکه عذر خواهی ظالمان سودی به حالشان نمی‏بخشد و...(38)".
• 28- ویژگی دیگر قیامت این است که چشم‏ها تیزبین می‏شوند و چشم بصیرت انسان باز می‏شود و حقایق را می‏بیند قرآن کریم می‏فرماید: "(به او خطاب می‏شود): تو از این صحنه (و دادگاه بزرگ) غافل بودی و ما پرده را از چشم تو کنار زدیم، و امروز چشمت کاملاً تیز بین است(39)".
• در پایان لازم به توضیح است که اکثر قریب به اتفاق این اوصاف و ویژگیهایی که ما شمردیم با استفاده از کتاب پیام قرآن نوشته حضرت آیةاللَّه مکارم شیرازی بوده است، که در این کتاب حدود هفتاد وصف و نام قیامت آمده است و مرحوم ملا محسن فیض کاشانی در کتاب محجة البیضاء حدود صد وصف برای قیامت آورده است برای مطالعه بیشتر در این زمینه می‏توانید به جلد هشتم محجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء صفحه 329 تا 332 و کتاب پیام قرآن نوشته حضرت آیةاللَّه مکارم شیرازی و همکاران جلد پنجم صفحه 31 تا 124 مراجعه نمائید.

منابع جهت مطالعه بیشتر:
1- پیام قرآن، آیةاللَّه مکارم شیرازی، ج3، ص31 تا 124.
2- معاد، نوشته محسن قرائتی، ص166 تا 175.
3- معاد از دیدگاه امام خمینی "ره"، ص261 تا 270.
پی نوشت ها:
1) ابراهیم/41.
2) روم/12.
3) مطففین/6.
4) نبأ/38.
5) غافر/51.
6) ابراهیم/42.
7) تغابن/9.
8) نبأ/17.
9) ق/42.
10) مریم/37.
11) مریم/39.
12) تغابن/9.
13) غافر/32.
14) مؤمن/15.
15) انسان/27.
16) فرقان/26.
17) هود/26.
18) نبأ/39.
19) آیةاللَّه مکارم شیرازی، پیام قرآن، )دار الکتب الاسلامیة، تهران، نوبت پنجم، 1377)، ج5، ص70-69 به نقل از تفسیر کبیر.
20) انسان/10.
21) روم/56.
22) انبیاء/104.
23) ابراهیم/48.
24) طور/9.
25) معارج/8.
26) معارج/4.
27) قارعه/4.
28) قمر/7.
29) مؤمن/16.
30) طارق/9.
31) نازعات/35.
32) شعراء/88و89.
33) ابراهیم/31.
34) بقره/48و123.
35) نحل/11.
36) انسان/7.
37) یس/65.
38) مؤمن/52.
39) ق/22.

منبع: اندیشه قم